Walang Sugat ni Severino Reyes

WALANG SUGAT

(Ni Severino Reyes)

Unang Bahagi

1 Tagpo

(Tanggapan ng bahay ni Julia. Si Julia at ang mga bordador Musika)

  

Koro:   Ang karayom kung iduro 

  Ang daliri’y natitibo, 

  Kapag namali ng duro 

  Burda nama’y lumiliko  

Julia:   Anong dikit, anong inam 

  Ng panyong binuburdahan, 

  Tatlong letrang nag-agapay 

  Na kay Tenyong na pangalan. 

Koro:   Ang karayom kung itirik 

  Tumitimo hanggang dibdib 

Julia:   Piyesta niya’y kung sumipot 

  Panyong ito’y iaabot, 

  Kalakip ang puso’t loob, 

  Ng kaniyang tunay na lingkod. 

   Si Tenyong ay mabibighani 

  Sa rikit ng pagkagawa 

  Mga kulay na sutla, 

  Asul, puti at pula. 

   Panyo’t dito ka sa dibdib, 

  Sabihin sa aking ibig 

  Na ako’y nagpapahatid 

  Isang matunog na halik. 

Koro:   Ang karayom kung iduro 

  Ang daliri’y natitibo. 

  Hoy tingnan ninyo si Julia 

  Pati panyo’y sinisinta. 

   Kapag panyo ng ibig 

  Tinatapos ng pilit 

  Nang huwag daw mapulaan 

  Ng binatang pagbibigyan

 Ang panyo pa’y sasamahan 

  Ng mainam na pagmamahal. 

 At ang magandang pag-ibig 

Kapag namugad sa dibdib  

Nalilimutan ang sakit 

Tuwa ang gumigiit. 

 Mga irog natin naman 

Sila’y pawang paghandugan 

Mga panyong mainam 

Iburda ang kanilang pangalan. 

Julia:   Piyesta niya’y kung sumipot 

  Panyong ito’y iaabot 

  Kalakip ang puso’t loob 

  Ng kaniyang tunay na lingkod. 

Koro:   Nang huwag daw mapulaan 

  Ng binatang pagbibigyan 

  Ang panyo pa’y sasamahan 

  Ng mainam na pagmamahal. 

Salitain 

Julia:  Ligpitin na ninyo ang mga bastidor at kayo’y mangagsayaw na. 

  (Papasok ang magsisikanta). (Lalabas si Tenyong). 

II  TAGPO 

(Tenyong at Julia…)

Tenyong: Julia, tingnan ko ang binuburdahan mo… 

Julia:  Huwag na Tenyong, huwag mo nang tingnan, masama ang pagkakayari, nakakahiya. 

Tenyong: Isang silip lamang, hindi ko na hihipuin, ganoon lang?… ay… 

Julia:  Sa ibang araw, pagkatapos na, oo, ipakikita ko sa iyo. 

Tenyong: (Tangan si Julia sa kamay) Ang daliri bang ito na hubog kandila, na anaki’y nilalik na 

maputing garing. Ay may yayariin kayang hindi mainam? Hala na, tingnan ko lamang. 

Julia: Huwag mo na akong tuyain, pangit nga ang mga daliri ko. 

Tenyong: (Nagtatampo) Ay!… 

Julia: Bakit Tenyong, napagod ka ba? (Hindi sasagot). Masama ka palang mapagod. 

Tenyong: Masakit sa iyo! 

Julia: (Sarili) Nagalit tuloy! Tenyong, Tenyong… (sarili) Nalulunod pala ito sa isang tabong 

tubig! 

Tenyong: Ay!  

Julia: (Sarili) Anong lalim ng  buntong hininga! (Biglang ihahagis ni Julia ang bastidor). 

(Sarili) Lalo ko pang pagagalitin.

Tenyong: (Pupulutin ang bastidor at dala). Julia, Julia ko. (Luluhod) Patawarin mo ako; Hindi na 

ako nagagalit… 

Julia: Masakit sa aking magalit ka at hindi. Laking bagay! 

Tenyong: Lumalaganap sa dibdib ko ang masaganang tuwa, narito at nakikita ko na minarapat 

mong ilimbag sa panyong ito ang pangalan ko. 

Julia: Hindi ah, nagkakamali ka, hindi ukol sa iyo ang panyong iyan… 

Tenyong: Sinungaling! At kaninong pangalan ito? A. Antonio N. Narciso, at F. ay Flores. 

Julia: Namamali ka, hindi mo pangalan iyan. 

Tenyong: Hindi pala akin at kanino nga? 

Julia: Sa Among! Iya’y iaalay ko sa kanya ngayong kaarawan ng pasko. 

Tenyong: Kung sa among man o sa demonyo, bakit ang letra’y A, N, at F? 

Julia: Oo nga sapagkat ang A, ay Among, ang N, Natin at ang F ay Frayle. 

Tenyong: Among Nating Frayle, laking kaalipustaan! Huwag mo akong aglahiin ng tungkol sa 

mga taong iyan at madaling magpanting ang tainga ko. 

Julia: Nakaganti na ako! (Dudukutin ni  Tenyong sa kanyang bulsa ang posporo at 

magkikiskis ng maraming butil at nag-aalab na magsasalita). 

Tenyong: Julia, magsabi ka ng katotohanan, para sa kura nga ba? Kapag hindi ko sinilaban, ay… 

sinungaling ako… mangusap ka. Susulsulan ko na? (Anyo nang sisilaban). 

Musika No. 2 

Julia: Huwag mong silaban ang tunay mong pangalan. 

Tenyong: Sa pagkakasabi mong sa kurang sukaban nagising ang galit at di mapigilan. 

Julia: Hindi maghahandog sa lahi ni Satan, ang panyong iyan ay talagang iyo, sampu ng 

nagburdang si Juliang iniirog mo. 

Tenyong: Salamat, salamat, Juliang poon ko. 

Julia: Oh, Tenyong ng puso, Oh, Tenyong ng buhay ko. 

Tenyong: Pag-iibigan ta’y kahimanawari lumawig na tunay at di mapawi paglingap mo sa akin 

kusang mamalagi huwag malimutan sa tuwi-tuwi… 

Tenyong: Julia ko’y tuparin adhikain natin. 

Julia: Tayo’y dumulog sa paa ng altar. 

Tenyong:         Asahan mo. 

Sabay: Di mumunting tuwa dito’y dumadalaw, ano  pa’t wari di na mamamatay sa piling mo oh! 

(Tenyong) niyaring buhay (Julia) maalaalang may kabilang buhay…  

 (Lalabas si Juana). 

III  TAGPO 

(Tenyong, Julia, at Juana mamaya’y Lukas) 

Salitain 

Juana: Julia, Julia, saan mo inilagay ang  baro kong makato? (Nagulat si Julia at si Tenyong) 

  (Lalabas si Lukas) 

Lukas: Mamang Tenyong, Mamang Tenyong…! 

Tenyong: Napaano ka, Lukas? 

Lukas: Dinakip po ang Tatang mo ng Boluntaryo ng Santa Maria. 

Tenyong: Diyata dinakip si Tatang? 

Lukas: Opo

Tenyong: Saan kaya dinala? 

Lukas: Sa Bulakan daw po dadalhin. 

Tenyong: Tiya, ako po’y paparoon muna’t susundan si Tatang. 

Juana: Hintay ka sandali at kami’y sasama. Julia, magtapis ka… (Magsisipasok sina Juana, 

Julia, at Lukas). 

Tenyong: Oh, mundong sinungaling! Sa bawat  sandaling ligayang tinatamo ng dibdib, ay 

tinutunungan kapagdaka ng matinding dusa! Magdaraya ka! Ang tuwang idinudulot 

mo sa amin ay maitutulad sa bango ng  bulaklak, na sa sandaling oras ay kusang 

lumilipas. 

(Telong Maikli) 

Kalye

IV  TAGPO 

(Musika) 

Koro at Lukas

Lukas: Tayo na’t ating dalawin mga tagarito sa atin. 

Koro: Dalhan sila ng makakain at bihisan ay gayundin. 

Isang Babae:    Naubos na ang lalaki. 

Lahat ng Babae: Lahat na’y hinuhuli mga babae kami. 

Lukas: Marami pang lalaki. 

Lahat ng lalaki:Huwag malumbay… kami nasasa bahay at nakahandang tunay, laan sa lahat ng 

bagay… 

Lahat ng Babae:(Sasalitain) Mga lalaking walang damdam, kaming mga babae’y pabayaan, di namin 

kayo kailangan. 

Isang Lalaki: Makikita ko si Tatang. 

Isang Lalaki: Kaka ko’y gayundin naman. 

Isang Babae: Asawa’y paroroonan. 

Isang Babae: Anak ko’y nang matingnan. 

Lahat. Tayo na’t sumakay sa tren bumili pa ng bibilhin at sa kanila’y dalhin masarap na 

pagkain. 

Mga Babae: Tayo na, tayo na. 

Lahat: Sumakay na sa tren. 

Mga Lalaki: Doon sa estasyon. 

Lahat: Ating hihintuin. (Papasok lahat) 

 (Itataas ang telong maikli) 

V  TAGPO 

(Bilangguan sa Bulakan, patyo ng Gobyerno, maraming mga bilanggong nakatali sa mga rehas). 

SALITAIN 

Relihiyoso 1.0: Ah, si Kapitan Luis! Ito tagaroon sa amin; maraming tao ito… 

Marcelo: Mason po yata, among

Relihiyoso 1.0:Kung hindi man mason, marahil filibustero, sapagka’t kung siya sumulat maraming K, 

cabayo K. 

Marcelo: Hindi po ako kabayo, among! 

Relihiyoso 1.0:Hindi ko sinasabing kabayo ikaw, kundi, kung isulat niya ang kabayo may K, na lahat 

ng C pinapalitan ng K. Masamang tao iyan, mabuti mamatay siya. 

Relihiyoso 2.0:Marcelo, si Kapitan Piton, si Kapitan Miguel, at ang Juez de Paz, ay daragdagan ng 

rasyon. 

Marcelo: Hindi sila makakain eh! 

Relihiyoso 1.0:Hindi man, ang rasyon na sinasabi ko sa iyo na dagdagan, ay ang pagkain, hindi, ano 

sa akin kundi sila kumain? Mabuti nga mamatay silang lahat. Ang rasyon na sinasabi 

ko sa iyo ay ang palo, maraming palo ang kailangan. 

Marcelo: Opo, among, hirap na po ang mga katawan nila at nakaaawa po namang magsidaing; 

isang linggo na pong paluan ito, at isang linggo po namang walang tulog sila! 

Relihiyoso 2.0:Loko ito! Anong awa-awa? Nayon wala awa-awa, duro que duro awa-awa? Ilan kaban 

an rasyon? Ang rasyon nan palo, ha! 

Marcelo: Dati po’y tatlong kaban at maikatlo sa isang araw na tinutuluyan, ngayon po’y lima ng 

kaban, at makalima po isang araw. 

Relihiyoso 2.0:Samakatuwid ay limang beses 25, at makalimang 125, ay huston 526 (binibilang sa 

daliri). Kakaunti pa! (bibigyan si Marcelo ng kuwalta at tabako). 

Marcelo: Salamat po, among! 

Relihiyoso 1.0:Kahapon ilan ang namatay? 

Marcelo:  Wala po sana, datapwa’t nang mag-uumaga po ay pito lamang. 

Relihiyoso 1.0:Bakit ganoon? (gulat) 

Marcelo: Dahil po,  si Kapitan Inggo ay pinagsaulan ng hininga. 

Relihiyoso 1.0:Si Kapitan Inggo pinagsaulan ng hininga! Narito si Kapitana Putin, at ibig daw makita 

si Kapitan Inggo na asawa niya. Kung ganoon ay hindi mamamatay si Kapitan Inggo. 

Marcelo: Mamamatay pong walang pagsala: wala na pong laman ang dalawang pigi sa 

kapapalo, at ang dalawang braso po’y litaw na ang mga buto, nagitgit sa 

pagkakagapos. 

Relihiyoso 1.0:May buhay-pusa si Kapitan Inggo! Saan naroroon ngayon? 

Marcelo: Nariyan po sa kabilang silid, at tinutuluyan uli ng limang kaban. 

Relihiyoso 1.0:Mabuti, mabuti, Marcelo huwag mong kalilimutan,  na si Kapitan Inggo ay araw-araw 

papaluin at ibibilad at buhusan ng tubig ang ilong, at huwag bibigyan ng mabuting 

tulugan, ha? 

Marcelo: Opo, among. 

 (Sa mga kasama niya) Companeros, habeis traido el dinero para el Gobernador? 

Relihiyoso 2,3,4:Si, si, hemos traido. 

Relihiyoso 1.0:Marcelo, dalhin dito si Kapitan Inggo. 

Marcelo: Hindi po makalakad, eh! 

Relihiyoso 1.0: Dalhin dito pati ang papag. 

Relihiyoso 2.0: Tonto. 

Tadeo: Bakit ka mumurahin? 

Juana: Kumusta po naman kayo, among? 

P. Teban: Masama, Juana, talaga yatang itong pagkabuhay namin ay lagi na lamang sa hirap, 

noong araw kami ay walang inaasahan kundi kaunting sweldo dahil sa kami’y alipin 

ng mga prayle, ngayon nga, kung sa bagay ay kami na ang namamahala, wala naman 

kaming kinikita; wala nang pamisa, mga  patay at hindi na dinadapit; ngayon

napaglirip na ang mga kabanalang ginawa ng mga tao noong araw ay pawang 

pakunwari at pakitang-tao lamang alinsunod sa malaking takot sa mga prayle. 

Juana: Totoo po ba ang sabi mo. 

P. Teban: Kaya, Juana, di-malayong kaming mga klerigo ay mauwi sa pagsasaka, tantuin niyong 

kaming mga pari ay hindi mabubuhay sa panay na hangin. 

Juana: Bakit dami mo pong mga pinakaing mga pamangking dalaga? 

P. Teban: Siya nga, ulilang inaampon ko. 

Miguel: Ay! Aling Julia… ay…ma…ma… malapit na po… 

Julia: Alin po ang malapit na? 

Miguel: Ang…ang…ang… 

Julia: (Sarili) Ano kaya ang ibig sabihin nito? 

Tadeo: Miguel, tayo na’t nagkayari na kami ng kaniyang ina. 

Miguel: Ay…salamat (tuwang-tuwa.) 

Julia: (Sarili) Ipinagkayari na pala ako ni Inang? 

Tadeo: Ano ba ang sinabi mo? 

Miguel: Sinabi ko pong… ay Julia! Ay! Aling Julia! Ay, Julia ko! 

Tadeo: Wala ka nang nasabi kundi pulos na “ay”? Hindi ka nagpahayag ng pagsinta mo? 

Miguel: Sinabi ko pong malapit na… 

Tadeo: Malapit na ang alin? 

Miguel: Itinatanong nga po sa akin kung alin ang malapit na eh, hindi ko po nasagutan… 

Tadeo: Napakadungo ka! Ay Ige, tayo na’t baka ka pa mahalata… 

Relihiyoso 1.0: Kapitan Putin, mana dalaw, parito kayo. 

(Magsisilabas ang mga dalaw). 

VI  TAGPO 

(Mga Relihiyoso, Putin, Juana, Julia, Tenyong, at mga dalaw, babae at lalaki). 

Salitain 

Relihiyoso 1.0: Kapitana Putin, ngayon makikita ma na ang tao mo, dadalhin dito, at sinabi ko 

sa Alkalde na huwag nang paluin, huwag nang ibibilad at ipagbilin ko na bibigyan na 

ng mabuting tulugan… 

Putin: Salamat po, among. 

Relihiyoso 1.0: Kami ay aakyat muna sandali sa Gobernador at sasabihin naming pawalan, 

lahat ang mga bilanggo,kaawa-awa naman sila. 

Putin: Opo, among, mano na nga po… Salamat po, among. 

           (Magsisihalik ng kamay, si Tenyong ay hindi at ang mga ibang lalaki). 

Relihiyoso 1.0: (Sa mga kasama) Despues de ver el Gobernador… a Manila, cogemeros el tren 

la Estacion de Guiguinto, es necesario deciral General que empiece ya a fusilar a los 

ricos e ilustrados de la provincia, porque esto va mal. 

Relihiyoso 2.0: Ya lo creo que va mal. 

Los 3: Si, si a fusilar, a fusilar. 

         (Papasok ang mga pare). 

VII  TAGPO

(Sila rin, wala na lamang ang mga relihiyoso) 

Salitain 

Putin: Tenyong, kaysama mong bata, bakit ka hindi humalik ng kamay sa among? 

Tenyong: Inang, ang mga kamay pong… namamatay ng kapwa ay hindi dapat hagkan, huwag 

pong maniniwalang sasabihin niya sa Gobernador na si Tatang ay pawalan, bagkus pa 

ngang ipagbibiling patayin na ngang tuluyan. (Sarili) Kung nababatid lamang ng mga 

ito ang pinag-usapan ng apat na lilo! Nakalulunos ang kamangmangan! 

 (Ipapasok si Kapitang Inggo na nakadapa sa isang papag na makitid). 

Putin: Inggo ko! 

Tenyong: Tatang! 

Julia: Kaawa-awa naman! 

Tenyong: Mahabaging Langit! 

Musika 

Tenyong: Ang dalawang braso’y gitgit na ang laman, naglabas ang mga buto sa mga tinalian, 

lipos na ng sugat ang buong katawan, nakahahambal! Ay! Ang anyo ni Amang! Ang 

lahat ng ito’y gawa ng pari na sa Pilipinas siyang naghahari lalang ni Lucifer sa 

demonyong lahi kay Satang malupit nakikiugali…Ah, kapag namatay ka, oh, ama 

kong ibig, asahan mo po at igaganting pilit kahit na ano ang aking masapit, sa ulo ng 

prayle isa sa kikitil. 

Salitain

Tenyong: Tatang, ikaw po’y ititihaya ko nang hindi mangalay… 

Inggo: Huwag na… anak ko… hindi na maari… luray luray na ang katawan… Tayo’y 

maghihiwalay na walang pagsala! Bunso ko, huwag mong pababayaan ang Inang mo! 

 Putin, ay Putin… Juana-Julia… kayo na lamang ang inaasahan kong kakalinga sa 

kanila… Ang kaluluwa ko’y inihain ko na ka’y Bathala. 

 Adyos mga kaputol ng dibdib! Adyos mga kababayan! Ako’y inyong patawarin… 

Naluoy na yata ang puso ng mga Kastila. 

Tenyong: Diyos na may kapangyarihan! Ano’t inyong ipinagkaloob ang ganitong hirap? (Dito 

lamang ang pasok ng kantang “Ang dalawang braso’y…) 

Musika No.2

Tenyong:  Ang dalawang braso’y gitgit na ang laman, naglabas ang buto sa mga tinalian, 

lipos na ng sugat ang buong katawan, nakahahambal, ay! Ang anyo ni Amang! Ang 

lahat ng ito’y gawa ng pari na sa Pilipinas siyang naghahari, lalang ni Lucifer sa 

demonyong lahi kay satang malupit nakikiugali. Ah! Kapag namatay ka, oh, ama kong 

ibig, asahan mo po’t igaganting pilit kahit na ano ang aking masapit sa ulo ng prayle, 

isa sa kikitil. 

Julia:  Taya ang loob ko at binabanta-banta mga taong iya’y tadtarin man yata lahat 

ng niyang laman, buto sampung taba, di makababayad sa utang na madla. 

(Mga Babae at Lalaki) 

 Di na kinahabagan kahit kaunti man, pariseos ay daig  magpahirap. 

Tenyong: Oo’t di matingnan puso ko’y sinusubhan sa ginawa kay Amang ng mga taong 

hunghang…ang awa’y nilimot sa kalupitan… 

Lalaki’t Babae: Wari mukha nang bangkay…

Tenyong: Inang, masdan mo po… at masama ang lagay ni Tatang, Inang, tingnan mo’t 

naghihingalo… Tatang, tatang… 

Putin: Inggo ko…Inggo… 

Tenyong: Patay na! 

(Mangagsisihagulgol ng iyak) 

Telong Maikli 

VIII  TAGPO 

(Sila ring lahat, wala lamang si Kapitang Inggo, ang Alkalde, at mga bilanggong nangakagapos). 

Salitain 

Putin:  Tenyong, hindi yata ako makasasapit sa atin! Julia,  nangangatal ang buong 

katawan ko! Nagsisikip ang aking dibdib! Ang sakit ay tagos hanggang likod! Ay, 

Tenyong, hindi ako makahinga! Ang puso ko’y parang pinipitpit sa palihang bakal! 

 (Si Putin ay mapapahandusay). 

Tenyong:  Langit na mataas! 

 (Papasok lahat) 

IX  TAGPO 

(Tenyong at mga kasamang lalaki, mamaya’y si Julia). 

Salitain 

Tenyong: Mga kasama, magsikuha ng gulok, at ang may rebolber ay dalhin. 

Isa: Ako’y mayroong iniingatan. 

Isa pa: Ako ma’y mayroon din. 

Tenyong: Tayo na sa estasyon ng Guiguinto. 

Isa: Nalalaman mo bang sila’y mangasisilulan? 

Tenyong: Oo, walang pagsala, narinig ko ang salitaan nila, at nabatid ko tuloy na sasabihin daw 

nila sa Heneral na tayo’y pagbabarilin na. 

Isa: Mga tampalasan. 

Isa pa: Walang patawad! 

(Nang mangagsiayon, si Tenyong ay nakahuli sa paglakad, sa lalabas si Julia). 

Julia: Tenyong, Tenyong! 

Tenyong: Julia! 

Julia: Diyata’t matitiis, na Ina’y lisanin mo sa kahapis-hapis na anyo? Di ba nalalaman mong 

sa kaniya’y walang ibang makaaaliw kundi ikaw, at sa may damdam niyang puso, ay 

walang lunas kundi ikaw na bugtong na anak? Bakit mo siya papanawan? 

Tenyong: Julia, tunay ang sinabi mo; datapwa’t sa sarili mong loob, di ba si Inang ay 

kakalingain mong parang tunay na ina; alang-alang sa paglingap mo sa akin? Sa 

bagay, na ito, ano ang ipag-aalaala ko? 

Julia: Oo nga, Tenyong, ngunit hindi kaila sa iyo na ang maililingap ng isang lalaking 

kamukha mo ay di maititingin ng isang babaing gaya ko. Tenyong, huwag kang 

umalis!

Tenyong: Julia, hindi maaari ang ako ay di pasa-parang; ako ay hinihintay ng mga kapatid, Julia, 

tumutugtog na ang oras ng pananawagan ng naaaping Ina, sa pinto ng nagpaubayang 

anak; ang Ina natin ay nangangailangan ng tunay nating pagdamay; dito sa dibdib ko’y 

tumitimo ang nakalulunos niyang himutok, ang nakapanlulumo niyang daing: “Mga 

anak ko,” anya, “ngayo’y kapanahunang ako’y ibangon na ninyo sa pagkalugami. 

Oras na, Julia ko, ng paglaot sa matibay na tanikalang mahigit sa tatlong daang taong 

sinasangayad; hindi dapat tulutang… mga iaanak natin ay magising pa sa kalagimlagim na kaalipin. 

Julia: Wala akong maitututol, tanggapin na lamang ang huling tagubilin! (Huhubarin ang 

garantilyang may medalyita; tangnan at isusuot kay Tenyong ang garantilya.) Ang 

larawang ito’y aking isasabit sa tapat ng puso’y huwag iwawaglit at sa mga digma, 

kung siya’y masambit ipagtanggol ka sa mga panganib. Kung saka-sakaling irog ko’y 

masaktan, pahatid ka agad sa aking kandungan. Ang mga sugat mo’y aking huhugasan 

ng masaganang luhang sa mata’y nunukal. 

Tenyong: Sa Diyos nananalig. 

Julia: Puso ko’y dinadalaw ng malaking hapis. 

Tenyong: Huwag mamanglaw. Huwag ipagdusa ang aking pagpanaw. 

Julia: Mangungulimlim na ang sa matang ilaw. 

Tenyong: Ang ulap Julia ko’y di mananatili. Darating na ibig, ang pagluluwalhati. 

Julia: Tenyong na poon ko’y kahimanawari. Magliwayway uli’t dilim ay mapawi. 

Tenyong: Huwag nang matakot, huwag nang mangamba. Ako’y tutupad lang ng aking panata sa 

pakikianib sa mga kasama. Aming tutubusin, naaliping Ina. Ikaw irog ko’y aking 

itatago sa loob ng dibdib, sa tabi ng puso. Nang hindi malubos ang pagkasiphayo sa 

mga sakuna, ikaw’y kalaguyo. (Titigil) Yayao na ako! 

Julia: Ako’y lilisanin? Balot yaring puso ng matinding lumbay, bumalik ka agad nang di 

ikamatay. 

Tenyong: Juliang aking sinta! 

Julia: Oh, Tenyong ng buhay! 

Tenyong: (Anyong aalis) (Sarili) Kaawa-awa! (Tuluyang aalis). 

Julia: (Biglang lilingon Te…! Yumao na! (papasok) 

X TAGPO 

(Tugtuging nagpapakilala ng damdamin. Pagdating ng bahaging masaya ay maririnig ang sigawan sa 

loob. Mga prayle at mga kasama ni Tenyong at si Tenyong.) 

Sa loob. 

Mga lahi ni Lucifer! Magsisi na kayo’t oras na ninyo! Ikaw ang pumatay sa ama ko – Perdon! 

Walang 

utang-na-di pinagbabayaran! (Hagaran at mapapatay ang mga prayle, isa ang mabibitin na sasama sa  

tren). 

Telon 

Wakas ng Unang Bahagi 

Ikalawang Bahagi

I  TAGPO 

(Bahay ni Julia) 

Julia at Juana 

Salitain 

Juana: Julia, igayak ang loob mo; ngayon ay paparito si Miguel at ang kanyang ama, sila’y 

pagpapakitaan ng mainam. 

Julia: Kung pumarito po sila, ay di kausapin mo po! 

Juana: Bakit ba ganyan ang sagot mo? 

Julia: Wala po! 

Juana: Hindi naman pangit, lipi ng mabubuting tao, bugtong na anak at nakaririwasa, ano pa 

ang hangarin mo? 

Julia: Ako po, Inang ko, ay hindi naghahangad ng mga kabutihang tinuran mo, ang 

hinahangad ko po ay… 

Juana: Ay ano? Duluhan mo, sabihin mo at nang matalastas ko. 

Julia: Ang tanggapin pong mahinusay ng puso ko. 

Juana: (Natatawa) Julia, ako’y natatawa lamang sa iyo, ikaw ay bata pa nga – anong pusupuso ang sinasabi mo? Totoo nga’t noong unang dako, kapag may lalaking 

mangingibig ay tinatanggap ng mga mata at tinutuloy dito (hihipuin ang noo) dito sa 

isip at di na sa puso; at kung ano ang pasya ng isip ay siyang paiiralin: ang puso sa 

panahong ito ay hindi na gumaganap ng  maganda niyang katungkulan, siya’y 

nagpapahingala’y na… 

Julia: Nakasisindak, Inang ko, ang mga pangungusap mo! 

Juana: Siyang tunay! 

Julia: Ako po’y makasunod sa masamang kalakaran ng panahon, dito po ako makatatakwil 

sa tapat na udyok ng aking puso. 

Juana: Julia, tila wari… may kinalulugdan ka nang iba. 

Julia: Wala po! 

Juana: Kung wala ay bakit sumusuway sa aking iniaalok? Nalaman mo na, ang kagalingan 

mong sarili ang aking ninanais. Ang wika ko baga, ay bukas-makalawa’y mag-aasawa 

ka rin lamang…ay kung mapasa-moro, mapasa-Kristiyano na! 

Julia: (Sarili) Moro yata si Tenyong! 

II  TAGPO 

(Julia at Monica) 

Salitain 

Julia: Monicaaaaaaaaaa, Monicaaaaaaaaaa. 

Monica: (Sa loob) Pooo! 

Julia: Halika (Lalabas si Monica) 

 Pumaroon ka kay Kulas, sabihin mong hinihintay ko siya; madali ka… 

Monica: Opo (Papasok) 

III  TAGPO 16

(Julia, mamaya’y Miguel, Tadeo, Pari, Teban, at Juana) 

Musika 

Dalit ni Julia 

Oh, Tenyong niyaring dibdib, 

Diyata’ ako’y natiis 

Na hindi mo na sinilip 

Sa ganitong pagkahapis. 

Ay! Magdumali ka’t daluhan, 

Tubusin sa kapanganiban, 

Huwag mo akong bayaang 

Mapasa ibang kandungan. 

Halika, tenyong, halika, 

At baka di na abutin 

Si Julia’y humihinga pa… 

Papanaw, walang pagsala! 

At kung patay na abutin 

Itong iyong nalimutan 

Ang bangkay ay dalhin na lamang 

Sa malapit na libingan. 

Huling samo, oh Tenyong, 

Kung iyo nang maibaon 

Sa malungkot na pantiyon, 

Dalawin minsan man isang taon. 

Salitain

P. Teban: (Pumalakpak) Mabuti ang dalit mo Julia…datapwa’t napakalumbay lamang… 

Julia: (gulat) Patawarin po ninyo at hindi ko nalalamang kayo’y nangagsirating…kahiyahiya po. 

P. Teban: Hindi; hindi kahiya-hiya, mainam ang dalit mo. Ang Inang mo? 

Julia: Nariyan po sa labas: tatawagin ko po (Papasok). 

P. Teban: Magandang bata si Julia, at mukhang lalabas na mabuting asawa… Marunong kang 

pumili, Miguel. 

Tadeo: Ako, among, ang mabuting mamili, si Miguel po’y hindi maalam makiusap. (Lalabas 

si Juana). 

Juana: Aba, narito pala ang among! Mano po, among! 

P. Teban: Ah, Juana, ano ang buhay-buhay? 

Juana: Mabuti po, among. 

Tadeo: (Kay Miguel) Lapitan mo. 

Miguel: Baka po ako murahin ah! 17

 May manliligaw si Julia na Miguel ang pangalan. Mayaman at bugtong na anak ngunit dungo. 

Payo ni Aling Juana:”Ang pag-ibig ay tinatanggap ng mata at itinutuloy sa isip at di sa puso” Tutol si 

Julia kay Miguel. Ngunit ipinagkayari siya ng ina sa ama ni Miguel. Hindi alam ni Juana ang ukol sa 

anak at pamangking si Tenyong. Nagpadala ng liham si Julia kay Tenyong sa tulong ni Lukas. 

 Si Tenyong ay kapitan ng mga naghihimagsik. Walang takot sa labanan. Natagpuan ni Lukas 

ang kuta nina Tenyong. Ibinigay ang sulat ng dalaga. Isinasaad sa sulat ang pagkamatay ng inang si 

Kapitana Putin at ang araw ng kasal niya kay Miguel. Sasagutin na sana ni Tenyong ang sulat ngunit 

nagkaroon ng labanan.  

Ikatlong Bahagi 

 Sinabi ni Lukas kay Julia ang dahilan nang di pagtugon ni Tenyong sa liham. Nagbilin 

lamang ito na uuwi sa araw ng kasal. Minsan habang nanliligaw si Miguel kay Julia ay si Tenyong 

naman ang nasa isip ng dalagang ayaw makipag-usap sa manliligaw kahit kagalitan ng ina. Si Tadeo 

na ama ni Miguel ay nanliligaw naman kay Juana, na ina ni Julia. 

 Kinabukasa’y ikakasal na si Julia kay Miguel. Nagpapatulong si Julia kay Lukas na tumakas 

upang pumunta kay Tenyong. Ngunit di alam ni Lukas kung nasaan na sina Tenyong kaya walang 

nalalabi kay Julia kungdi ang magpakasal o magpatiwakal. 

 Pinayuhan ni Lukas si Julia na kapag itatanong na ng pari kung iniibig nito si Miguel ay 

buong lakas nitong isigaw ang “Hindi po!”. Ngunit tumutol ang dalaga dahil mamamatay naman sa 

sama ng loob ang kanyang ina. 

 Sa simbahan, ikakasal na si Julia kay Miguel nang dumating  si Tenyong na sugatan. 

Ipinatawag ng Heneral ng mga Katipunero ang pari para makapangumpisal si Tenyong. 

 Kinumpisal ng kura si Tenyong. Ipinahayag ng kura ang huling hiling ng binata – na sila ni 

Julia ay makasal. Galit man si Juana ay pumayag ito. Maging si Tadeo ay pumayag na rin sa huling 

kahilingan ng mamamatay. Gayun din si Miguel. Matapos ang kasal, bumangon si Tenyong. 

Napasigaw si Miguel ng “Walang Sugat”. Gayundin ang isinigaw ng lahat. 

  Gawa-gawa lamang ng Heneral at ni Tenyong ang lahat.